Acabo de atopar un crecido, fermoso volume que non compro, chamado Locus Amoenus e dedicado á poesía medieval da Península Ibérica. Ignoro se se debe ao magro da poesía medieval en castelán ou máis ben a unha sincera necesidade de manifestar un obvio multilingüismo en tempos pasados que moitos monolingües consideran hoxe unha incómoda rémora.
O caso é que o Locus Amoenus contén poesía medieval en árabe, hebreo, latín, mozárabe, provenzal, galego-portugués, castelán e catalán, con tradución ao español desde todas as linguas diferentes del. O notorio é que para moitos autores aparece unha leve nota biográfica, e se na tradución está en español, no orixinal procurou redactarse na versión moderna da lingua orixinaria, o que sen dúbida constitúe un avance neste xénero de antoloxías españolas feitas por e para hispano-falantes...
Salvo que o libro en cuestión volve conter más de lo mismo. Si, porque a sección de poemas en español, subsección cancioneiros, comeza con estes tres:
* Mayor Arias, autora de Ay mar brava, esquiva
* Rui González de Clavijo, madrileño, autor de Pois me vou sen falimento, baixo o rótulo Dezir deste mensaxeiro
* Macías, o Namorado, con Cativo da miña tristura.
Velaí a visión fagocitante que da lingua castelá teñen os dignos compiladores. Como xa dixen, máis do mesmo. acrecentado polas atribucións dos dous primeiros poemas, que non son culpa deles, senón as habituais, mais teño quen as negue.
Pois os dicires Ay mar brava, esquiva e mais Pois me vou sen falimento (Dezir deste mensaxeiro) forman dúas das cinco partes de certo documento hispánico que hai na Biblioteca Nacional de París e que inicialmente catalogou un hispanista francés chamado Morel-Fatio (non moi distinto apelido do Lilas Pastia que insire a Carmen de Merimée/Bizet como de evidente resonancia española!). Seica foi el quen primeiro lles atribuíu esas autorías: para nada concorda con esas atribucións un meu caro amigo que asegura que estudou o tema.
Non é imposíbel que con ser madrileño, o cabaleiro Rui González de Clavijo trobase en galego imperfecto, que nel está o dicir Pois me vou sen falimento, mentres que a súa muller Mayor Arias pasa por ser autora do dicir Ay mar brava, esquiva, que en principio está en castelán con interpolacións en galego, mais que só cando se pasa a galego consegue algunha das súas medidas ou rimas.
http://atalaya.revues.org/index116.html
O caso é que o tal Clavijo dirixiu a segunda embaixada do rei Henrique III o doente a Tamerlán o conquistador, por 1402-1405 –cito aproximadamente—, atopando o tal tártaro en Samarcanda a punto de morrer. Así di o poema Dezir deste mensaxeiro, no que parece a despedida do embaixador. Só que o outro ten outro rótulo que conta Dezir de otro mensagero que el dicho Rey don Enrrique enbio otra vez al dicho Taborlan. Porque cabo do Tamerlán houbo dúas embaixadas, a de Clavijo foi a segunda, e o xefe da primeira, que debeu ser de 1401 ao 3 ou cousa tal, ese era galego, un rapaz novo, chamábase Pai Gómez de Soutomaior e non se lle coñece obra poética outra ningunha –a Clavijo tampouco—, mais era neto ou bisneto do almirante poeta Paio Gómez Chariño, de quen herdou o primeiro alcume que non apelido, o Pai Gómez, segundo o meu anónimo informante, que me suxire, ademais, que o apelido verdadeiro non se lería Chariño senón Cariño, igual que escribían barcho e lían barco...
Ademais aduce o meu mesmo informador que o tal Pai Gómez de Soutomaior morreu en 1454 e deixou un testamento moito máis poético do habitual no seu tempo e clase social.
De xeito que, para el, dentro da chamada escola galego-castelá ou decadencia final da lírica galego-portuguesa sobra o tal Clavijo e falta o seu Paio Gómez de Soutomaior, que debería ser o verdadeiro mensaxeiro do Pois me vou sen falimento. Non é pouco de importar que houbese un mensaxeiro e para o poema suposto da Mayor Arias fose outro mensaxeiro!
Sempre segundo o meu anónimo comunicante, a alegre, gratuíta atribución do dezir a Clavijo veuse mecánica, arbitrariamente aceptando por todo xénero de estudosos da nosa lírica medieval final, sen o menor espírito crítico, galegos incluídos.
Locus Amoenus, edición de Carlos Alvar e Jenaro Talens, Galaxia Gutenberg/Círculo de Lectores, 2009
